Benut de kracht van de verbeelding, juist omdat de toekomst onbekend is.

Sinds jaar en dag worden in ons land grote veranderingen, of op pogingen daartoe, benoemd als deltaplan. Deze maand nog verscheen er een Deltaplan voor mobiliteit. Daaraan vooraf ging een schier eindeloze reeks deltaplannen voor biodiversiteit, dementie, waterstof, ruimtelijke adaptatie, etc. Ook al hebben de onderwerpen in het geheel niets met onze rivierendelta te maken, het is duidelijk waarnaar deze benaming verwijst. Hieruit kunnen twee dingen worden afgeleid. Ten eerste dat we in Nederland behoefte hebben aan het maken van grote plannen en ten tweede, dat het originele Deltaplan na de watersnoodramp in 1953 blijkbaar in ons geheugen is gegrift als meest succesvolle grootschalige voorbeeld van een geslaagd allesomvattend plan. Of de Deltawerken werkelijk het beste voorbeeld van een breed gedragen, integrale en succesvolle planvorming is geweest, is maar zeer de vraag. Maar het plan had in ieder geval een duidelijke missie en en spreekt het nog altijd tot de verbeelding.

Ontwerp Nationale Omgevingsvisie

Nu Nederland aan de vooravond staat van grote ruimtelijke veranderingen ingegeven door de snel groeiende steden, klimaatcrisis, energietransitie en andere veranderingen in onze manier van leven, kan het lonend zijn onze nationale mechanismen van planvorming te kennen. Afgelopen week is de Ontwerp Nationale Omgevingsvisie, de NOVI, verschenen. Voor het eerst in de geschiedenis krijgt Nederland een plan in de volle breedte, niet alleen voor infrastructuur of ruimtegebruik, maar een visie op onze complete leefomgeving.

Het bijzondere van de NOVI ten opzichte van eerdere ruimtelijke visies is dat het de integraliteit probeert te vatten van elementen die samen de inrichting van ons land bepalen. Het bevat een herkenning, en meer dan dat, van ons complexe land, waar alles met alles samenhangt. Rijksbouwmeester Floris van Alkemade benadrukt in zijn Panorama Nederland ook deze aspecten en vindt daarbij veel weerklank. De urgentie wordt blijkbaar herkend. Tegelijkertijd lijkt het een beweging tegen de klippen op. De confrontatie tussen het comfortabele oude, bestaande, en de omvang van de verandering van onze steden en ons landschap zijn immers even onvermijdelijk als verwarrend. Het is de tragiek van ruimtelijke plannen in ons land. Toekomstbeelden en oproepen tot verandering worden vaak negatief ontvangen. De ruimte voor wensbeelden is beperkt en de toon van het debat wordt eerder gezet door verrommeling, verdozing, horizonvervuiling, opeten van het landschap, etc. Onze droom ligt blijkbaar in het verleden met als voorlopige eindstand dat velen vinden dat Nederland af is en er vooral niet te veel aan moet veranderen.

De NOVI is daarom zowel een hoopvol gegeven als een wankel construct. Hoopvol omdat er op nationale schaal kaders worden geboden en processen in gang worden gezet. Het geeft richting aan hoe we veranderingen goed kunnen organiseren. Tegelijk ook wankel omdat het instrumenteel is en zonder sterke ruimtelijke verbeelding die keuzes helpt te maken. Zonder stip op de horizon. Zonder een onomstotelijke gezamenlijkheid ontstaat er ruimte voor iedereen om zijn positie weer in te nemen. Dan worden verschillen verdiept, verlammende tegenstellingen onoverkomelijker en we zijn weer terug bij af.

De kracht van de verbeelding

We houden een ommekeer van onze planningstraditie niet voor mogelijk, zeker niet op korte termijn. Maar we denken dat toekomstbeelden kunnen bijdragen om spoedig een kantelpunt te passeren. We zijn optimistisch van mening dat er een breed begrip is van grotere thema’s met een ruimtelijke impact. De bevolking groeit, de zeespiegel stijgt en de energietransitie is in volle gang, om de drie grootste te noemen. Geen moralisme of scepticisme is nodig om de effecten van veranderingen te willen bestuderen. We denken dat in onze pragmatische aard ligt niet te vragen waarom, maar om te beslissen hoe. Vergezichten zijn daarbij nodig met inzet van kennis en onderzoek. Benut de kracht van de verbeelding, juist omdat de toekomst onbekend is.

Het gaat in de basis om het terug veroveren van onze vrijheid. Ons fundamentele, onbevooroordeelde gevoel dat de toekomst van ons grondgebied en de bijbehorende mogelijkheden in onze handen liggen.